Οι Έλληνες είμαστε ένα συναρπαστικό έθνος. Ένα έθνος που έχει
μεγαλουργήσει διαμορφώνοντας τον σύγχρονο πολιτισμό και τις ιδέες – ιδανικά της
δυτικής κοινωνίας αλλά και ένα έθνος εμφανώς επιρρεπές στο διχασμό και την αυτοκαταστροφή.
Χρόνια και αιώνες επαναλαμβανόμενης ιστορίας με εσωτερικές έριδες,
διχασμούς και πράξεις που πάντα με μαθηματική ακρίβεια οδήγησαν τους Έλληνες σε
συρρίκνωση τόσο πληθυσμιακή όσο και σε γεωγραφική αλλά και πολιτισμική. Σχεδόν πάντα
γελοίες και μικροπρεπείς – όπως πλέον καταγράφονται από τον ιστορικό του μέλλοντος
- διαφωνίες και προσωπικοί εγωισμοί οδήγησαν τους Έλληνες σε εμφύλιες συρράξεις
και καταστροφή. Πάντα το ερώτημα ποιός είναι ο υπερασπιστής του δικαίου – καλού
και ποιος είναι ο κακός - προδότης. Πάντα σχεδόν παρούσα η παρείσφρηση - μετά από
κάλεσμα - ξένων δυνάμεων οι οποίες και δρούσαν για το δικό τους συμφέρον. Και πάντα
βέβαια παρών το ερώτημα όπως λέει και η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ: πού είμαστε ως έθνος;
Ασφαλώς ανάμεσα στα δύο, στην Ανατολή και στη Δύση, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι η Δύση
της Ανατολής είναι η Ανατολή της Δύσης…
Αρχαία Αθήνα, 5ος αιώνας π.Χ. και ο εξοστρακισμός ήταν ένα πολιτικό
μέτρο που λάμβανε η Πολιτεία στην Αθήνα έναντι όσων θεωρούνταν επικίνδυνοι για αυτήν
και πολύ περισσότερο για το ίδιο το πολίτευμα.
Το μέτρο εισήχθη από τον Κλεισθένη και σύμφωνα με αυτό, το άτομο
που εξοστρακίζονταν έπρεπε να φύγει από την Αθήνα για δέκα ολόκληρα χρόνια!
Το τραγικό της υπόθεσης είναι ότι βάσει του μέτρου αυτού είχαν εξοριστεί
μεγάλοι πολιτικοί άνδρες όπως για παράδειγμα ο Θεμιστοκλής, καθώς από ένα σημείο
και μετά το μέτρο αυτό χρησιμοποιούνταν για την εξόντωση πολιτικών αντιπάλων, για
αυτό και καταργήθηκε. Πολλοί από τους εξόριστους κατέφευγαν στην αυλή των Περσών
βασιλιάδων και άλλοι στην Σπάρτη από όπου ενίοτε δρούσαν και κατά της πατρίδας τους.
Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ανάμεσα στην Αθηναϊκή και την Πελοποννησιακή
Συμμαχία, υπό την ηγεμονία της Σπάρτης, με τις ευλογίες και τη χρηματοδότηση των
Περσών διήρκεσε, με μερικές ανακωχές, από το 431 π.Χ. έως το 404 π.Χ. και έληξε
με την ολοκληρωτική ήττα των Αθηναίων, δίνοντας τέλος στον «χρυσό αιώνα». Όταν τελικά
η Πελοποννησιακή Συμμαχία κατάφερε να επικρατήσει, βρέθηκε αρκετά αποδυναμωμένη
και η ίδια, στην ηγεσία πόλεων φτωχών ή και αποδεκατισμένων από τον πόλεμο, με διαφορετικές
οικονομίες αλλά και διαφορετική πολιτική τοποθέτηση στον τρόπο διακυβέρνησής τους.
Το αποτέλεσμα ήταν η αυγή της Μακεδονικής κυριαρχίας.
Κάποια χρόνια αργότερα ο Αλέξανδρος δημιουργεί την τεράστια αυτοκρατορία
του και προσονομάζεται «Μέγας». Οι διάδοχοί του εν μέσω διχονοιών ανταγωνισμών και
συρράξεων αποδυναμώνουν την κληρονομιά του και γίνονται υποτελείς της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Αρκετούς αιώνες μετά, έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη το 532 η Στάση
του Νίκα που είχε διάρκεια μίας εβδομάδας. Υπήρξε η χειρότερη περίοδος βίας
και αναρχίας που γνώρισε η Κωνσταντινούπολη με τη μισή πόλη να έχει καεί ή καταστραφεί.
Η καταστολή της «Στάσης του Νίκα» στις 18 Ιανουαρίου του 532 άφησε
πίσω της 30.000 νεκρούς… Η αυτοκρατορική θητεία μιας από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες
του Βυζαντίου, ξεκίνησε με τη χειρότερη περίοδο βίας και αναρχίας που γνώρισε η
Βασιλεύουσα.
Μετά μια σειρά αυτοκρατόρων όπως ο Ηράκλειος και μια σειρά πολέμων
με τους άραβες, φθάνουμε στον 8ο αιώνα και τους Ίσαυρους.
Ο όρος Εικονομαχία αναφέρεται στην θεολογική και πολιτική διαμάχη
που ξέσπασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά το μεγαλύτερο μέρος του 8ου και το πρώτο
ήμισυ του 9ου αιώνα, αναφορικά με τη λατρεία των χριστιανικών εικόνων. Η Εικονομαχία
διαίρεσε τους κατοίκους της αυτοκρατορίας σε Εικονομάχους και Εικονολάτρες.
Την τελευταία χρονιά της βασιλείας του Κων/νου του Ε΄, το 775, θανατώθηκαν χιλιάδες
μοναχοί, μοναχές και κληρικοί, γιατί τόλμησαν να προσκυνήσουν τις εικόνες.
Η εικονομαχία άρχισε το 726 και τελείωσε το 842, με την αποκατάσταση
των εικόνων την Κυριακή της ορθοδοξίας. Ο πάπας είχε ταχθεί εναντίον των εικονομάχων
αυτοκρατόρων και, όταν το Βυζάντιο, εξασθενημένο από τις εικονομαχίες και τους πολέμους
με τους Άραβες, δεν μπορούσε πια να προστατεύσει τους πάπες από τους Λογγοβάρδους,
τότε η Ρώμη στράφηκε προς τη νέα δύναμη που αναπτυσσόταν στη Δύση, τους Φράγκους…
Ο Βασίλειος ο Β’ είναι σίγουρα η πιο εμβληματική μορφή των επόμενων
αιώνων. Αρχή των μελανών σελίδων και αρχή του τέλους οι διαμάχες και οι συρράξεις
που προκάλεσαν οι Κομνηνοί οι Δούκες και οι Άγγελοι.
Το 1204 ο Αλέξιος ο Δ’ Άγγελος καλεί σε βοήθεια σταυροφόρους προκειμένου
να καταλάβει το θρόνο του Βυζαντίου, οι οποίοι με το πρόσχημα της Δ’ σταυροφορίας
κατά των Αράβων αποβιβάστηκαν στην ευρωπαϊκή ακτή και κατέλαβαν τον Γαλατά, έσπασαν
την αλυσίδα που έκλεινε τον Κεράτιο κόλπο και εισχώρησαν σε αυτόν πυρπολώντας τα
πλοία που βρίσκονταν εκεί. Ταυτόχρονα επιτέθηκαν κατά της πόλης, που παρά την απεγνωσμένη
αντίσταση, ιδιαίτερα από τους μισθοφόρους Βαράγγους, καταλήφθηκε τον Απρίλιο του
1204 από τους Σταυροφόρους. Αποτέλεσμα αμέτρητες σφαγές, λεηλασίες και η κατάρρευση
της Αυτοκρατορίας.
Ο Αλέξιος Γ΄, που δεν είχε ούτε τη θέληση ούτε τη δύναμη να αντισταθεί,
εγκατέλειψε την πόλη και διέφυγε παίρνοντας μαζί του το δημόσιο θησαυροφυλάκιο…
Το βυζαντινό κράτος δεν είχε προλάβει ακόμη να διανύσει μια περίοδο
σταθερότητας μετά την ανακατάληψη της Πόλης και τα μέτρα για την ανόρθωση της οικονομίας
από τον Ανδρόνικο Β', όταν το τάραξαν εκ νέου δύο εμφύλιοι πόλεμοι που διήρκεσαν
με κάποιες διακοπές από το 1321 ως το 1354. Επρόκειτο ουσιαστικά για ενδοδυναστικές
έριδες, η ανάμιξη ωστόσο σε αυτές ξένων δυνάμεων και διάφορων πολιτικών και κοινωνικών
ομάδων τους προσέδωσε αντίστοιχα πολιτικοκοινωνικό χαρακτήρα, ενώ η δριμύτητά τους
επιτάχυνε την εσωτερική κατάρρευση της αυτοκρατορίας.
Επιπλέον έδωσε την ευκαιρία στους Τούρκους να καταλάβουν το 1326
την Προύσα και στους Σέρβους και Βούλγαρους να αναμιχθούν στις ενδοβυζαντινές διαμάχες.
Ο κόσμος στο σύνολό του από το 1261 και μέχρι την Άλωση θα διχαστεί. Πρώτοι
από όλους οι λόγιοι και οι διανοούμενοι που η γνώμη τους είχε βαρύνουσα σημασία.
Μερικοί ήταν τόσο πιστοί στην Εκκλησία που τους ήταν δύσκολο να υποστηρίξουν την
ένωση των εκκλησιών. Άλλοι ήταν έτοιμοι να δεχτούν τα πρωτεία της Ρώμης, βάζοντας
πάνω από όλα την ενότητα του κράτους, με την προϋπόθεση να μη θιχτεί η ορθόδοξη
πίστη.
Η άρχουσα τάξη βρίσκεται και αυτή σε δίλημμα. Η πλειοψηφία θα συνταχτεί
με τις προσπάθειες των αυτοκρατόρων για τη χάραξη μιας ρεαλιστικής πολιτικής
προσέγγισης με τη Δύση, ιδιαίτερα κατά την Παλαιολόγεια περίοδο και την οριστική
απώλεια της Μικράς Ασίας. Υπήρχαν βέβαια ανάμεσά τους και αντίθετες γνώμες, όπως
ήταν η περίπτωση του αξιωματούχου Λουκά Νοταρά. Η γνωστή φράση του Νοταρά
“Κρειττότερον βασιλεύσαι εν μέση Πόλει φακιόλιον Τούρκων παρά καλύπτρα λατινικήν
” περιγράφει τα αισθήματα του λαού, αλλά και την άποψη που υπήρχε σε αρκετούς
ότι η υποτέλεια στο Σουλτάνο θα ήταν προτιμότερη, θα έδινε τη δυνατότητα για
γρήγορη επανάκαμψη και ανασύσταση του κράτους. Λαός, κλήρος και οι μοναχοί ήταν
σφοδροί πολέμιοι της Ένωσης. Θυμούνταν τα πρόσφατα γεγονότα και τα παθήματα των
προγόνων τους. Το 1204 είχε ανοίξει βαθιές πληγές και είχε δημιουργήσει έχθρες και
μίση...
Έτσι, ήρθε η άλωση του 1453 και η έναρξη 400 χρόνων σκλαβιάς από
τους Τούρκους έως την άνοιξη του 1821…
Ο Ελληνικός εμφύλιος της περιόδου 1823 - 1825 έλαβε χώρα κατά τη
διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως ανταγωνισμός ισχύος για την ηγεσία της επανάστασης
αλλά και του υπό διαμόρφωση νέου ελληνικού κράτους. Χωρίζεται σε δύο φάσεις: η πρώτη
(Φθινόπωρο 1823 - Καλοκαίρι 1824) χαρακτηρίστηκε από έντονες πολιτικές διαμάχες
μεταξύ Φιλικών και Κοτζαμπάσηδων, ενώ η δεύτερη (Ιούλιος 1824 - Ιανουάριος
1825) από εμφύλιες συρράξεις μεταξύ κυβερνητικών υποστηριζόμενων από την Αγγλία,
και Πελοποννησίων.
Αποτέλεσμα η δολοφονία του Καποδίστρια και η ενθρόνιση του Όθωνα…
Και ενώ το νεαρό ακόμα Ελληνικό κράτος προσπαθεί να σταθεί στα πόδια
του, έρχεται το 1914…
Ο Εθνικός Διχασμός (1914-1917) υπήρξε μία σειρά γεγονότων που επικεντρώνονται
στη διένεξη μεταξύ του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας, Ελευθερίου Βενιζέλου και του
Βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ σχετικά με την είσοδο ή μη της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο
Πόλεμο.
Η διένεξη αυτή χώρισε την χώρα σε δύο διαφορετικά στρατόπεδα και
προκάλεσε εξαιρετικά βαθύ χάσμα στην ελληνική κοινωνία μέχρι τη δικτατορία του Μεταξά.
Κάποιες επιπτώσεις του χάσματος παρέμειναν ως το 1974 και την έκπτωση της μοναρχίας
στην Ελλάδα. Μία σειρά από τραυματικά για την Ελλάδα γεγονότα, η μικρασιατική καταστροφή,
η δικτατορία του Μεταξά ήταν σε μεγάλο βαθμό απόρροια του Εθνικού Διχασμού…
Κρίσιμη καμπή για την εξέλιξη της Μικρασιατικής εκστρατείας αποτέλεσαν
οι εκλογές του 1920. Το αποτέλεσμα των εκλογών, μέσα σε συνθήκες Εθνικού Διχασμού
και δυσαρέσκειας του ελληνικού λαού για την παρατεταμένη παραμονή των ελληνικών
στρατευμάτων στην Μικρά Ασία, ήταν καθοριστικό για την μετέπειτα ιστορία του Ελληνικού
Έθνους.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ηττήθηκε στις εκλογές από τον Δημήτριο Γούναρη,
ο οποίος στις προεκλογικές του δεσμεύσεις είχε περιλάβει την άμεση διακοπή των εχθροπραξιών
Το Νοέμβριο του 1920, ο Κωνσταντίνος Α΄ επέστρεψε στο θρόνο ύστερα
από Δημοψήφισμα. Ο Κωνσταντίνος ήταν εξαιρετικά αντιπαθής στις Συμμαχικές δυνάμεις
για το ρόλο που διαδραμάτισε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αγγλία, Γαλλία και Ιταλία,
οι οποίες είχαν προειδοποιήσει την νέα κυβέρνηση για το τι θα σήμαινε μια πιθανή
επιστροφή του Κωνσταντίνου στις σχέσεις τους με αυτή, παρέδωσαν διακοινώσεις με
τις οποίες δεν αναγνώριζαν τον Κωνσταντίνο ως αρχηγό του κράτους και πάγωσαν όλα
τα δάνεια που είχανε δρομολογηθεί προς την Ελλάδα. Μόνο η Αγγλία συνέχισε πλέον,
αν και μόνο σε διπλωματικό επίπεδο, να υποστηρίζει την Ελλάδα στον ελληνοτουρκικό
πόλεμο.
Μερικούς μήνες αργότερα το σκηνικό αλλάζει ριζικά. Η Τουρκία με ηγέτη
τον Κεμάλ Ατατούρκ καταφέρνει να συνθηκολογήσει μετά την Γαλλία, Ρωσία και με την
Ιταλία και να επιτύχει την προμήθεια του Τουρκικού στρατού με πολεμικό υλικό από
τις προαναφερόμενες χώρες.
Η προέλαση του ελληνικού στρατού τερματίστηκε στην ατυχή Μάχη στο
Σαγγάριο τον Αύγουστο του 1921
Μετά την Μικρασιατική καταστροφή οι στρατιωτικοί επαναστάτησαν με
το Κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1922. Απαίτησαν την παραίτηση του Κωνσταντίνου, θεωρώντας
τον από τους κύριους υπαίτιους των τραγικών εξελίξεων, και τη σύσταση νέας κυβέρνησης
που να έχει την εμπιστοσύνη της Αντάντ. Με τον Βασιλιά να αποχωρεί στο εξωτερικό
και την κυβέρνηση να παραιτείται, συστάθηκε στην Αθήνα έκτακτο στρατοδικείο
-"δίκη των έξι"-, (επειδή έξι τελικά καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν),
με πρόεδρο τον στρατηγό Αλέξανδρο Οθωναίο, όπου παραπέμφθηκαν οχτώ υψηλόβαθμα στελέχη
της κυβέρνησης Γούναρη, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας.
Είκοσι χρόνια μετά, ξεκινά ο Εμφύλιος Πόλεμος της
περιόδου 1946-1949 που διήρκεσε από τον Μάρτιο του 1946 έως τον Αύγουστο του
1949 και είχε ως αποτέλεσμα την ήττα των κομμουνιστών ανταρτών. Ο Ελληνικός Εμφύλιος
θεωρείται διεθνώς ως η πρώτη πράξη του ψυχρού πόλεμου στη μεταπολεμική ιστορία και
ήταν η πολεμική σύγκρουση με τις μεγαλύτερες απώλειες που γνώρισε η χώρα από το
1830 έως σήμερα.
Η τραγωδία συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια στα στρατοδικεία με χιλιάδες
φυλακισμένους στρατιωτών του ΔΣΕ και μαζικές εξορίες στα ξερονήσια του Αιγαίου
(Άη Στράτης, Μακρόνησος, Γυάρος). Οι διωγμοί και οι συστηματικοί βασανισμοί αριστερών
εξακολούθησαν για πολλά χρόνια και τελείωσαν ουσιαστικά με τη μεταπολίτευση, μετά
την πτώση της χούντας το 1974.
Μία άλλη επίπτωση ήταν ο εξαιρετικά μεγάλος αριθμός των προσφύγων
(μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν και χιλιάδες παιδιά, που είτε στάλθηκαν σε ανατολικές
χώρες, είτε μετακινήθηκαν και εγκλείστηκαν προσωρινά σε "παιδοπόλεις") που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια και τα χωριά
τους είτε για να μη βρεθούν στο επίκεντρο των μαχών εθνικού στρατού-ανταρτών, είτε
επειδή εξαναγκάστηκαν κατά τη διάρκεια των μεγάλων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του
εθνικού στρατού, ώστε να αποκοπεί με οποιαδήποτε τρόπο ο εφοδιασμός έμψυχου υλικού
των ανταρτικών τμημάτων, είτε πάλι λόγω της βίαιης προσαγωγής από τον ΔΣΕ προκειμένου
να αντιμετωπιστεί το σοβαρότατο πρόβλημα προσέλευσης μαχητών. Χαρακτηριστικό του
αριθμού των προσφύγων είναι ότι σύμφωνα με το "Μνημόνιο για το ελληνικό προσφυγικό
πρόβλημα", που εστάλη στις 8 Οκτωβρίου 1949 προς το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών
από την Ελληνική κυβέρνηση, ο πρωθυπουργός Κ. Τσαλδάρης δήλωνε πως ο αριθμός των
καταφευγόντων και φυγόντων του εμφυλίου πολέμου ανέρχονταν σε 684.607 άτομα..
Εύχομαι η δική μας αλλά και καμία επόμενη γενιά να μη ζήσει
τέτοιες φρικτές στιγμές ελπίζοντας εμείς οι Έλληνες να μάθουμε επιτέλους την
- και από - την ιστορία μας…
Κανένας διχασμός ομόνοια και γνώση είναι αυτό που έχει ανάγκη η
πατρίδα μας αυτές τις δύσκολες στιγμές…
Π.Τ.
